irydoidy

• Irydoidy


  Grupa związków monoterpenowych pochodnych cyklopentan-(c)-pironu
• Początkowo nazywano je pseudoindykanami, ponieważ służyły jako naturalne barwniki tworzące w wyniku hydrolizy kwasowej produkty o niebieskim zabarwieniu
• Termin "irydoidy"


  Pochodzi od nazw związków wyizolowanych z wydzieliny obronnej mrówek australijskich Irydomyrmex detectus zawierającej irydolakton i irydodial
• Podział irydoidów


  • Irydoidy nieglikozydowe (proste)
  • Glikozydy irydoidowe zawierające 9 atomów węgla (typ aukubiny)
  • Glikozydy irydoidowe zawierające 10 atomów węgla (typ asperulozydu)
  • Sekoirydoidy proste
  • Glikozydy sekoirydoidowe z przyłączoną cząsteczką terpenu
  • Glikozydy sekoirydoidowe z przyłączoną cząsteczką fenolu
  • Irydoidy estrowe
• Występowanie irydoidów w świecie roślinnym


  • Monika Mańk (Czerwińska), praca magisterska, Warszawa 2006
• Nepetalakton


  Jest substancją lotną, występuje w olejku eterycznym kocimięty Nepeta cataria (Lamiaceae)
• Harpagozyd


  Występuje m.in. w rodzaju Harpagophytum, wykazuje działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne, nadaje surowcom gorzki smak
• Aukubina


  Jest jednym z najczęściej występujących irydoidów m.in. w rodzajach Euphrasia, Verbascum, Veronica i Plantago
• Katalpol


  Występuje zwykle razem z aukubiną
• Loganina


  Występuje w dużej ilości (~10%) w liściach bobrka trójlistnego (Menyanthes trifoliata), wykazuje działanie przeciwzapalne
• Genipozyd


  Występuje w roślinach z rodzaju Gardenia (Rubiaceae) i Cornus - dereniu (Cornaceae). Wykazuje działanie przeciwzapalne poprzez hamowanie aktywności 5-lipooksygenazy
• Sekologanina


  Występuje w gatunku Catharanthus roseus (Apocynaceae), jest prekursorem alkaloidów indolowych, co daje możliwość wykorzystywania w przemyśle do pozyskiwania cennych alkaloidów
• Gencjopikryna


  Występuje w korzeniu goryczki Gentianae radix (Gentiana lutea, Gentianaceae), cechuje się bardzo gorzkim smakiem
• Mentafolina


  Występuje obok dihydrofoliamentyny w liściach bobrka, charakteryzuje się gorzkim smakiem
• Oleoeuropeina/oleuropeina


  Występuje w liściach oliwek (Olea europaea); wykazuje wiele działań farmakologicznych: antyarytmiczne, kardiopotekcyjne, hipotensyjne, przeciwzapalne. W wyniku jej hydrolizy powstają inne związki aktywne- kwas elenolowy, oleaceina i hydroksytyrozol
• Amarogentyna


  Rozpowszechniona w rodzinie Gentianaceae, wskaźnik goryczy wynosi 58 000 000, co czyni ją najbardziej gorzką substancją naturalną
• Wskaźnik goryczy


  Jest to wartość liczbowa największego rozcieńczenia preparatu lub wyciągu z surowca, która jeszcze wykazuje smak gorzki. Jako roztworu wzorcowego używa się chlorowodorku chininy
• Irydoidy typu Valeriana


  Występują głównie w korzeniu kozłka (Valerianae radix) i w pokrewnym gatunku Centranthus ruber (Valerianaceae). Pod względem chemicznym są triestrami epoksyirydoidowymi. Najczęściej kwasami estryfikującymi są kwas izowalerianowy, dehydroksyizowalerianowy, izokapronowy i octowy
• Właściwości biologiczne irydoidów


  • Pobudzające łaknienie, żółciopędne
  • Przeciwbakteryjne, przeciwgrzybiczne
  • Przeciwzapalne, przeciwbólowe
  • Antyoksydacyjne
  • Uspokajające
  • Hipotensyjne
• Korzeń goryczki, goryczka żółta, Goryczkowate


  Gentianae radix, Gentiana lutea L., Gentianaceae (FP XII)

  Gentianae tinctura (FP XII)

  Skład: Sekoirydoidy: 1-4% gencjopikrozydu, 0,05-0,4% amarogentyny, 0,03-0,1% amarosweryny

  Wskaźnik goryczy nie mniej niż 10 000/1000

  Działanie: zwiększa wydzielanie soku żołądkowego, enzymów trawiennych i żółci, stymuluje proces trawienia, wzmaga łaknienie

  Inne: potencjalne działanie immunostymulujące (np. preparat Sinupret)
• Liść bobrka, bobrek trójlistny, bobrkowate


  Menyanthidis trifoliatae folium, Menyanthes trifoliata L., Menyanthaceae (FP XII)

  Skład: Sekoirydoidy: dihydromentafolina, mentafolina, Irydoidy: loganina

  Wskaźnik goryczy nie mniej niż 3 000

  Działanie: zwiększa wydzielanie soku żołądkowego, enzymów trawiennych i żółci, stymuluje proces trawienia, wzmaga łaknienie

  Inne: w preparatach p/zapalnych i p/reumatycznych
• Ziele centurii (tysiącznika), centuria pospolita, goryczkowate


  Centaurii herba, Centaurium erythraea Rafin., Gentianaceae (FP XII)

  Skład: Sekoirydoidy: swertiamaryna, gencjopikrozyd, swerozyd, Ksantony

  Wskaźnik goryczy nie mniej niż 2 000

  Działanie: zwiększa wydzielanie soku żołądkowego, enzymów trawiennych i żółci, stymuluje proces trawienia, wzmaga łaknienie

  Inne: w preparatach p/zapalnych i p/gorączkowych
• Liść babki lancetowatej, babka lancetowata, Babkowate


  Plantaginis lanceolatae folium, Plantago lanceolata L., Plantaginaceae

  Skład: Śluzy 2-6%, Glikozydy irydoidowe 2-3% (aukubina i katalpol), Fenylopropanoidy/fenyloetanoidy (werbaskozyd i plantamajozyd ponad 2%), Nie mniej niż 1,5% sumy poch. kwasu dihydrocynamonowego w przeliczeniu na akteozyd

  Działanie: Przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, rozkurczające, osłaniające i immunostymulujące

  Werbaskozyd i plantamajozyd hamują aktywność 5-lipooksygenazy, aukubina także na działanie przeciwzapalne

  Za działanie przeciwbakteryjne głównie odpowiedzialny jest aglikon aukubiny: aukubigenina

  Za działanie rozkurczające surowca odpowiadają irydoidy i fenylopropanoidy (też flawonoid- luteolina)

  Za działanie osłaniające i immunostymulujące surowca odpowiadają śluzy
• Zastosowanie: W nieżycie górnych dróg oddechowych, niezbyt na
• Centaurii herba


  Centaurium erythraea Rafin., Gentianaceae (FP XII)
• Składniki Centaurii herba


  • Sekoirydoidy: swertiamaryna, gencjopikrozyd, swerozyd
  • Ksantony
• Wskaźnik goryczy


  Nie mniej niż 2 000
• Działanie Centaurii herba


  • Zwiększa wydzielanie soku żołądkowego, enzymów trawiennych i żółci
  • Stymuluje proces trawienia, wzmaga łaknienie
• Inne zastosowanie Centaurii herba: w preparatach p/zapalnych i p/gorączkowych
• Plantaginis lanceolatae folium


  Babka lancetowata, Plantago lanceolata L., Plantaginaceae
• Składniki Plantaginis lanceolatae folium


  • Śluzy 2-6%
  • Glikozydy irydoidowe 2-3% (aukubina i katalpol)
  • Fenylopropanoidy / fenyloetanoidy (werbaskozyd i plantamajozyd ponad 2%)
• Zawartość pochodnych kwasu dihydrocynamonowego

  Nie mniej niż 1,5% w przeliczeniu na akteozyd
• Działanie Plantaginis lanceolatae folium


  • Przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, rozkurczające, osłaniające i immunostymulujące
• Werbaskozyd i plantamajozyd


  Hamują aktywność 5-lipooksygenazy
• Aukubina


  Także wykazuje działanie przeciwzapalne
• Aukubigenina


  Aglikon aukubiny, odpowiedzialny za działanie przeciwbakteryjne
• Irydoidy i fenylopropanoidy


  Odpowiadają za działanie rozkurczające
• Śluzy


  Odpowiadają za działanie osłaniające i immunostymulujące
• Zastosowanie Plantaginis lanceolatae folium: w nieżycie górnych dróg oddechowych, niezbyt nasilonych stanach zapalnych jamy ustnej i śluzówki gardła
• Preparaty Plantaginis lanceolatae folium: zioła sypkie do wykonywania naparów, wyciągi wodno-etanolowe w postaci syropów