ETYKA ZAWODU PSYCHOLOGA

• Podstawowe akty prawne regulujące pracę psychologów w Polsce

  • Ustawa o zawodzie psychologa
  • Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego
  • Ustawa o prawach pacjenta i rzeczniku praw pacjenta
  • Ustawa o uzyskiwaniu tytułu specjalisty w dziedzinach mających zastosowanie w ochronie zdrowia
  • Ustawa o niektórych zawodach medycznych (psychoterapia 2023- nowy przepis)
  • Ustawa o kierujących pojazdami
  • Ustawa o systemie oświaty
  • Ustawa o medycynie pracy
  • Ustawa o broni i amunicji
• Podstawowe zasady etyczne w zawodzie psychologa

  • Kodeksy zawodowe psychologów: PTP (Polskie Towarzystwo Psychologiczne), 1991; 2018, APA (American Psychological Association), 2010, EFPA (European Federation of Psychologists Associations), 2005, BPS (British Psychological Society), 2009, CPA (Canadian Psychological Association), 2017
• Polskie Towarzystwo Psychologiczne: http://www.ptp.org.pl
• Moralność


  Uznane reguły zachowania
• Etyka


  Uzasadnienie tych reguł
• Etyka stosowana


  Zastosowanie wypracowanej na gruncie danej teorii normy do problemów związanych z jakimś obszarem ludzkiej działalności
• Najstarszą etyką stosowaną jest etyka lekarska funkcjonująca już od czasów Hipokratesa (V/IV wiek p.n.e.), która koncentrowała się na powinnościach lekarza wobec pacjenta
• Wraz z osiągnięciami medycyny pojawiły się bardziej złożone dylematy etyczne (eksperymenty etyczne, transplantologia itp.), co przyczyniło się do powstania odrębnej dyscypliny etyki szczegółowej: bioetyki (1970 r.)
• Kolejna była etyka biznesu
• Psychologia jako profesja i jako dyscyplina naukowa należy do tych dziedzin ludzkiej aktywności, w których centrum zainteresowania i oddziaływań jest człowiek
• Mimo różnych porządków moralnych i światopoglądowych istnieje zespół podstawowych wartości humanistycznych, które znalazły wyraz w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka ONZ (1948)
• Deklaracja praw człowieka, 1948 jest wyrazem podstawowego konsensusu funkcjonujących współcześnie systemów etycznych, określa w czym konkretnie przejawia się szacunek dla człowieczeństwa, który jest podstawową normą etyczną bez względu na przyjętą teorię
• Deklaracja jest potwierdzeniem praw, które człowiek posiada bez względu na to, czy lokalna społeczność zechce mu je przyznać, czy nie
• Prawa te posiada ze względu na to kim jest: rozumną i wolną istotą, odpowiedzialną za swoje życie, konkretne czyny oraz za to kim się staje
• Rozumność i wolność sprawiają, że człowiek wybiera jak będzie żyć
• Etyka w zawodzie psychologa

  Zespół norm dotyczących grupy zawodowej psychologów oraz uprawianej przez nich działalności
• Trójstopniowa struktura regulacji etycznych PTP jest postulatem kształtowania wrażliwości moralnej psychologów i wynikającej z tego odpowiedzialności zawodowej
• Walne Zgromadzenie Delegatów w dniu 30 listopada 2018 roku pozytywnie zaopiniowało projekt wprowadzenia hierarchicznej (3-stopniowej) struktury regulacji etycznych, zamiast dotąd obowiązującego jednolitego Kodeksu Etyczno-Zawodowego Psychologa PTP (PTP, 1991), który został uchylony
• Projekt został przygotowany przez zespół działający przy Oddziale Krakowskim PTP w składzie: Anna Bogatyńska-Kucharska, Katarzyna Sikora, Małgorzata Steć, Marcin Szafrański
• Kodeks Etyczny Psychologa PTP


  Wykładnia wartości wyrażonych zasadami ogólnymi, którymi kieruje się każdy psycholog
• Kodeks Etyczny Psychologa PTP został przyjęty przez Walne Zgromadzenie Delegatów PTP

  2 grudnia 2018 roku
• Kodeks Etyczny Psychologa PTP stanowi analogię – pod względem formalnym – do zapisów Meta-Kodeksu (Meta-code) European Federation of Psychologists Associations (EFPA)
• Walne Zgromadzenie Delegatów PTP zobowiązało Zarząd Główny PTP do tworzenia zespołów mających opracować regulacje szczegółowe
• Materiał został przygotowany przez zespół działający przy Oddziale Krakowskim PTP w składzie: Anna Bogatyńska-Kucharska, Katarzyna Sikora, Małgorzata Steć, Marcin Szafrański
• TRÓJSTOPNIOWA STRUKTURA REGULACJI ETYCZNYCH POLSKIEGO TOWARZYSTWA PSYCHOLOGICZNEGO

  I Poziom: Kodeks Etyczny Psychologa PTP (PTP, 2018) to wykładnia wartości wyrażonych zasadami ogólnymi, którymi kieruje się każdy psycholog. Został przyjęty przez Walne Zgromadzenie Delegatów PTP w dniu 2 grudnia 2018 roku. Stanowi analogię – pod względem formalnym – do zapisów Meta-Kodeksu (Meta-code) European Federation of Psychologists Associations (EFPA). To nadrzędny Kodeks wobec pozostałych regulacji etycznych.
• TRÓJSTOPNIOWA STRUKTURA REGULACJI ETYCZNYCH POLSKIEGO TOWARZYSTWA PSYCHOLOGICZNEGO

  II Poziom: kodeksy etyczne psychologa PTP w obszarach szczegółowych. Składać się będzie z zasad etycznych poświęconych specyficznym działaniom psychologicznym (diagnozie, poradnictwu, badaniom naukowym i inne). Walne Zgromadzenie Delegatów PTP zobowiązało Zarząd Główny PTP do tworzenia zespołów mających opracować regulacje szczegółowe. Bazą II części mają być m.in. propozycje przedstawione przez sekcje PTP (opracowane w 2018 roku). W dniu 12 maja 2023 roku zatwierdzony został pierwszy kodeks szczegółowy – Kodeks Diagnozy Psychologicznej PTP (PTP, 2023).
• TRÓJSTOPNIOWA STRUKTURA REGULACJI ETYCZNYCH POLSKIEGO TOWARZYSTWA PSYCHOLOGICZNEGO

  III Poziom: Standardy odwołujące się do regulacji etycznych w obszarach szczegółowych (np. poświęcone diagnozie, w biznesie i inne). Zakłada się stałą aktualizację w odpowiedzi na pojawiające się nowe wyzwania w pracy psychologa (np. praca online). Standardy diagnozy psychologicznej 3-stopniowa struktura regulacji etycznych PTP jest nadrzędna wobec stosowanych procedur i algorytmów. Pomimo szczegółowych wytycznych, opartych na dowodach naukowych i doświadczeniu praktycznym, nie da się uniknąć dylematów i problemów etycznych w różnych obszarach oddziaływań psychologicznych. Psycholog winien być szczególnie wrażliwy na kwestie etyczne.
• Czym zajmują się psycholodzy?

  • Prowadzą badania
  • Prowadzą działalność praktyczną: diagnostyczną, ekspercką, pomocową
  • Kształcą swoich następców oraz doskonalą psychologów-praktyków, prowadzą szkolenia dla nie-psychologów
  • Są autorami ekspertyz, opinii i analiz
• Wykonywanie zawodu psychologa polega na świadczeniu usług psychologicznych a w szczególności na: diagnozie psychologicznej, opiniowaniu, orzekaniu, o ile przepisy odrębne tak stanowią, psychoterapii, udzielaniu pomocy psychologicznej
• Za wykonywanie zawodu psychologa uważa się także prowadzenie przez psychologa badań naukowych w dziedzinie psychologii lub działalność dydaktyczną
• Zawód psychologa jest zawodem zaufania publicznego
• Cechy zawodu zaufania publicznego (Hausner, Długosz, 2002)

  • Pomoc profesjonalisty dotyczy sytuacji realnego lub choćby potencjalnego niebezpieczeństwa dla dóbr jednostki o szczególnym charakterze (życie, zdrowie, godność, wolność, dobre imię)
  • Profesjonalista uzyskuje od osób korzystających z jego usług informacje dotyczące ich życia prywatnego, osobistych spraw
  • Profesjonalista ma obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej dotyczącej tych powierzonych spraw
  • Profesjonalista jest chroniony przed konsekwencjami karnymi za nieujawnienie tajemnicy, która dotyczy istotnych dla klienta dóbr
• Podstawowe zasady etyczne w pracy psychologa

  • Działanie na rzecz klienta i nieszkodzenie mu
  • Odpowiedzialność zawodowa
  • Integralność i uczciwość zawodowa
  • Sprawiedliwość
  • Respektowania praw człowieka i poszanowanie jego godności (autonomii i podmiotowości, godności, intymności i prywatności, poufności)
• Zawsze przed podjęciem działania odpowiedzieć na 4 podstawowe pytania (za: Francis, 1999)


  • Czy zamierzone działanie nie oznacza krzywdy osób, zwierząt lub utraty własności?
  • Czy działanie nie jest sprzeczne z prawem?
  • Czy nie łamie postanowień kodeksu etycznego?
  • Czy planowane działanie jest zgodne z sumieniem psychologa?
• Etyczne aspekty procesu decyzyjnego (za: Beauchamp, Childress, 1996)

  1. Zidentyfikowanie problemu jako problemu natury moralnej

  2. Porównanie zaistniałego problemu z już odnotowanymi w celu odnalezienia istniejących procedur jego rozwiązania

  3. Rzetelne przeanalizowanie wszelkich czynników, które mogą mieć wpływ na podejmowaną decyzję (np. przeszkód wykluczających możliwość obiektywnej oceny sytuacji)

  4. Konsultacja z doświadczonymi i zaufanymi specjalistami

  5. Oszacowanie skutków podjętej przez nas decyzji (prawa, straty, odpowiedzialność)

  6. Refleksja nad rozwiązaniami alternatywnymi

  7. Wyliczenie i oszacowanie konsekwencji

  8. Podjęcie decyzji

  9. Jej urzeczywistnienie